Elîfba kurdî / Kürt alfabesi

      celadet ali bedirxan, tarafından latin alfabesinden uyarlanmış, türkiye kürtleri arasında yaygın olarak kullanılan alfabedir.
iran, ırak ve suriye kürtleri arap alfabesini kullanmakla beraber bu alfabe de bilinmektedir. yine eski sovyet coğrafyasında yaşayan kürtler ise kiril alfabesi kullanmaktadır. aslında kiril alfabesi kürtçe'de ki bütün sesleri karşılamadığı için kiril alfabesi ile latin alfabesinin karışımı bir alfabe kullanılmış. kürtçe'yi azınlık dili olarak kabul eden ermenistan'da ise ermeni alfabesi ile yazıya geçmiştir.



      celadet ali bedirxan'ın 1932 yılında avrupa'da iken oluşturduğu alfabe 8 sesli (a,e,ê,i,î,o,u,û), 23 sessiz (b,c,ç,d,f,g,h,j,k,l,m,n,p,r,q,s,ş,t,v,w,x,y,z) olmak üzere 31 harf ile 1 diftong'tan (xw) oluşmaktadır.

      ç, k, p, r, t harflerinin hem sert hemde yumuşak hali bulunmasına rağmen alfabeye konulmamıştır ve tartışma konusudur. ilk dönemlerde sert hallerinin üstüne bir işaret konulması önerilmiş ise de kabul görmemiştir. telaffuz farkı ancak cümle içerisindeki anlamından yola çıkılarak yapılabilmektedir. bu harfler arasındaki vurgu farkını anadili kürtçe olmayan birinin anlamasının zor olduğunu belirtmek gerekir. bire bir aynı şekilde yazılan fakat telafuzu birbirinden farklı olan kelimelere örnek verelim.

- "çar" hem "örtü" hemde "dört" anlamına gelir ancak "ç" harfinin vurgusuna göre ayırt edilmektedir.
- "kêr" "bıçak" ve "fayda, yarar" anlamına gelmektedir ve "k" harfinin vurgusu kelimeleri birbirinden ayırır.
- "ker" yazımı aynı olmasına rağmen "r" harfinin vurgusundan ötürü telaffuzları farklı olarak biri "eşek" diğeri ise "sağır" anlamına gelmektedir.
- "par" hem "pay" hemde "geçen/ geçmişte" anlamlarına gelmekte ancak "p" harfinin vurgusu farkı oluşturmaktadır.
- "tû" "tükürük" ve "dut" anlamına gelmesine rağmen "t" harfinin vurgusu yine farkı oluşturmaktadır.

      sesliler 3'ü kısa (e,i,u), 5'i ise uzun (a,ê,î,o,û) harften oluşmakta. kısa ve uzunluktan kasıt sesin kısa ve uzun olarak çıkarılmasıdır. (örneğin türkçe'de bütün sesli harfler kısadır. yabancı dillerden gelen bazı kelimelerde uzun harflerde şapka (â) kullanılmaktadır.)

      kürtçe'de kelimler sesli harflerle başlamayı sevmez. bazı seslilerle (a,e,ê) az sayıda kelime başlar, bazı seslilerle (i,î,o,û) ile istisnai örnekler ve yabancı dillerden gelen kelimler başlayabilir, bazı sesliler (u) ile ise hiç başlamaz.

      ê: e'nin büzüşmesi ile oluşmuş kürtçe'nin nispeten yeni bir sesidir. türkçe'de "yemek" kelimesindeki ilk "e"nin telafuzuna benzemektedir.

      i: kısa bir seslidir. türkçe'deki "ı" sesine yakındır. bu harfle kelimeler başlamaz. ancak arapça'dan geçen nadir kelimelerde bulunabilmektedir. yabancı dillerden bu sesle başlayan kelimlerde ya atılır yada başına bir sessiz alır.

      u: kürtçe'nin en özel harfidir. herhangi bir dilde bu sese rastlamamak çok zordur. türkçe'deki u ile ü arası bir sese denk gelmektedir. hiçbir kelime bu harfle başlamaz. nadir istisnalar dışında ancak "g, h, k, q, x" sessizlerinden sonra kullanılmaktadır.

      a: türkçe'deki a ile aynı olup yarım ses kadar daha uzun telafuz edilir.

      î: türkçe'deki i ile aynı olup yarım ses kadar daha uzun telafuz edilir.

      û: türkçe'deki u ile aynı olup yarım ses daha uzun telafuz edilir.

      o: tükçe'deki o ile aynı ancak yarım ses daha uzun telafuz edilir.

      e: türkçe'deki e ile aynı şekilde kısa bir şekilde söylenir.

      b,c,ç,d,f,g,h,j,k,l,m,n,p,r,s,ş,t,v,y,z harflerinin telafuzu türkçe ile hemen hemen aynıdır.

      q: k harfinin sert halidir. türkçe'de sokak kelimesindeki gibi okunur.

      w: batı dillerindeki w sesine benzer. farsça'da olduğu gibi soranî lehçesinde bu ses yoktur. soranî lehçesinde w yerine v kullanılır.

      x: gırtlaktan gelen hırıltılı bir ses, fransızca'daki "r", almanca'daki "ch" yada arapça'daki "ğayn / غ‎"sesininin telafuzuna yakındır.

      xw: teknik adı "dudaksallaştırılmış art damak sürtünücüsü". kürtçe'nin karakteristik seslerinden biridir.

sözcüklerin başında veya sonunda iki sesli harfin yan yana olması sık rastlanan bir durumdur.

sözcük başında 3 sessizin olduğu tek örnek "str-"dir. örnek: stran (şarkı), strîn (diken) vb.

bazı yöresel ağızlarda türkçe'deki ö ve ü sesi olmasına rağmen yazılı kürtçe'de yer edinemiş ve alfabe de gerek görülmemiştir.

      yine arapça'daki "ayn / ع" sesi arapça'dan kürtçe'ye geçen kelimelerde korunmuş ancak bunun için özel bir harf alfabeye konulmamıştır. örnek vermek gerekirse: emer (ömer)'de ilk e harfi kürtçe'deki "e" ve "ê" harfleri karşılamaz. elî (ali)'deki e harfi için de yine aynı durum söz konusudur. bu gibi arapça kökenli sözcüklerde özel bir "e" harfi telafuzu söz konusudur.

şu arkadaştan alıntı, tam istediğim gibi anlatmış, bir kaç değiştirme yapıp direk ekledim.